Προστατευόμενο είδος το κρητικό τσάι

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ / enet.gr

Απαγορεύτηκε η εκρίζωση αρωματικών φυτών και βοτάνων, μεταξύ αυτών και της περίφημης μαλοτήρας, που αποτελεί ενδημικό φυτό των βουνών της δυτικής Κρήτης και στο οποίο αποδίδονται πολλές θεραπευτικές ιδιότητες, είτε ως φυτό είτε ως αφέψημα

Απαγορεύτηκε από τη Διεύθυνση Δασών Χανίων για μία πενταετία η κοπή αρωματικών φυτών στην Κρήτη. Η διάταξη προβλέπει αυστηρές ποινές σε όσους δεν την εφαρμόζουν και στόχο έχει την προστασία ειδών της κρητικής χλωρίδας, όπως: η μαντζουράνα, το φασκόμηλο, η ρίγανη και η μαλοτήρα, το κρητικό τσάι δηλαδή. Η μαλοτήρα, Sideritis syriaca L, ήταν πάντα βοτάνι φαρμακευτικό, αλλά και πρωινό ρόφημα για τους κατοίκους της δυτικής Κρήτης, στα βουνά της οποίας φυτρώνει (Λευκά Ορη και Ψηλορείτης), σε υψόμετρο πάνω από 900, ενώ λείπει από την ανατολική Κρήτη, με αποτέλεσμα η χρήση της εκεί να απλωθεί μετά τον τελευταίο πόλεμο.

Οι Βενετοί κατακτητές της Κρήτης έμαθαν από τους Κρητικούς τη χρήση του φυτού κατά των κρυολογημάτων, για τις παθήσεις του στομάχου και τις παθήσεις του αναπνευστικού, και της έδωσαν το όνομα «maletira» από την ιταλική λέξη male (κακό/αρρώστια) και το ρήμα tirare (σύρω), εκφράζοντας έτσι την εκτίμησή τους στις θεραπευτικές ιδιότητες του κρητικού φυτού. Σύμφωνα με την ετυμολόγηση αυτή, ίσως θα πρέπει να αλλάξουμε την καθιερωμένη γραφή από «μαλοτήρα» σε «μαλοτίρα» για την ορθότερη απόδοση της ελαφρά παραφθαρμένης ιταλικής ονομασίας. Κατά μία άλλη ετυμολόγηση, η λέξη προέρχεται από το μαλλωτός (μαλλιαρός), λόγω της εμφάνισης των φύλλων και στελεχών της που καλύπτονται από πυκνό χνούδι.

Πανάκεια

Ειδικός για το θέμα αυτό της κρητικής χλωρίδας, ο γεωπόνος Κώστας Οικονομάκης, τέως ερευνητής του Ινστιτούτου Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων, σημειώνει: «Την πίστη των Κρητικών στις θεραπευτικές ιδιότητες της μαλοτήρας ήλθε να δικαιώσει η σύγχρονη επιστημονική έρευνα, που αποκάλυψε την παρουσία στο φυτό και στο "βραστάρι" πολύτιμων φλαβονοειδών ουσιών με ποικίλες φαρμακοδυναμικές δράσεις, όπως διέγερση της καρδιακής λειτουργίας, ελάττωση της πίεσης, κατά της ευθραυστότητας των τριχοειδών αγγείων, είναι διουρητικά, προφυλάσσουν από κρυοπαγήματα, ενώ στο αιθέριο έλαιό της έχουν απομονωθεί 34 ουσίες με διάφορες, αντιμικροβιακές κυρίως, φαρμακευτικές ιδιότητες».

Το φυτό αυτοφύεται στη δυτική Κρήτη σε υψόμετρο 800-2.000 και, όπως και η «συνοδός» του μαντζουράνα (Origanum microphyllum L.), είναι ενδημικό φυτό της Κρήτης, δεν υπάρχει δηλαδή πουθενά αλλού στον κόσμο. Σύμφωνα με τους βοτανικούς του χαρακτήρες, είναι «πολυετής πόα ύψους έως 70 εκ. με βλαστό αποξυλωμένο, όρθιο, απλό ή διακλαδισμένο. Φύλλα χνουδωτά, προμήκη, λογχοειδή, τα κατώτερα στενούμενα προς βραχύ μίσχο, τα ανώτερα επιφυή οξύληκτα. Ανθη κίτρινα. Και ήταν πραγματικά εντυπωσιακή η θέα των λουλουδιών της μαλοτήρας την εποχή της άνθησης (Ιούνης-Ιούλης), να φαντάζουν σαν απέραντο κίτρινο λιβάδι στις πλαγιές των Λευκών Ορέων και του Ψηλορείτη.

Σήμερα από τον Ψηλορείτη έχει σχεδόν εξαφανισθεί, σε βαθμό ώστε να ανησυχούν ακόμα και οι «εχθροί» της, οι βοσκοί, που διαπιστώνουν την απειλή ολοκληρωτικής εξαφάνισης και ζητούν βοήθεια για να τη σώσουν. Στα Λευκά Ορη δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι έχει μείνει μόνο το 10% των πληθυσμών που υπήρχαν πριν από μια γενιά. Το ξακουστό «μέλι της μαλοτήρας» εδώ και 5 χρόνια δεν παράγεται, λόγω της δραματικής μείωσης των πληθυσμών του φυτού που τροφοδοτούσαν με τα άνθη τους τα μελισσοσμήνη.

Γιατί χάνεται η μαλοτήρα; «Οι λόγοι είναι διάφοροι: η διάνοιξη ορεινών δρόμων διευκολύνει την προσπέλαση σε δυσπρόσιτους τόπους που υπάρχουν ακόμα φυσικοί πληθυσμοί της μαλοτήρας και τη μεταφορά του προϊόντος στην αγορά σε μεγάλες ποσότητες χωρίς δυσκολία. Η σχετική νομοθεσία που απαγορεύει τη συλλογή άγριων φυτών υπάρχει, βέβαια, αλλά οι "φύλακες έχουν γνώσιν"; Μήπως χρειάζεται η ψήφιση ενός νέου νόμου που θα επιβάλει την... τήρηση των νόμων; Η ύπαρξη των δρόμων αυτών επιτρέπει την ευχερή μεταφορά ζωοτροφών στους τόπους εκτροφής των αιγοπροβάτων, με αποτέλεσμα να παρατείνεται ο χρόνος παραμονής των κοπαδιών στα ορεινά και να επιβαρύνονται οι βοσκότοποι από την υπερβόσκηση, ενώ τα "αρτίβλαστα" (νεαρά φυτά από σπόρους) και της μαλοτήρας και άλλων φυτών να καταστρέφονται νωρίς την άνοιξη από τα πατήματα των ζώων και να εμποδίζεται έτσι η φυσική αναγέννηση».

Προτάσεις

Ο κ. Οικονομάκης εξηγεί τι πρέπει να κάνουμε για την προστασία της μαλοτήρας, αλλά και άλλων άγριων φυτών: «Πρώτον, να σταματήσει η διάνοιξη ορεινών δρόμων, εάν δεν είναι πλήρως τεκμηριωμένη και ευρύτερα αποδεκτή η κοινωνική ή άλλη σκοπιμότητα για την κατασκευή τους, και αφού θα έχουν μελετηθεί σε βάθος και με προοπτική οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ενέργειας. Δεύτερον, να καλλιεργηθεί η μαλοτήρα ή να εγκατασταθούν φυτά στους φυσικούς της βιότοπους, για να εμπλουτισθούν. Το Εργαστήριο Υδροπονικών καλλιεργειών του Ινστιτούτου Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων έκανε μια επιτυχημένη προσπάθεια, στο πλαίσιο του προγράμματος "Leader Ι" για την πιλοτική καλλιέργειά της, εγκαθιστώντας το 1995 πέντε στρέμματα μαλοτήρας στο οροπέδιο του Ομαλού. Με βάση τα στοιχεία παραγωγής μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η καλλιέργεια αυτή αποτελεί την πιο προσοδοφόρο γενικά οικονομική δραστηριότητα από αυτές που μπορούν να αναπτυχθούν στον ορεινό όγκο, με κριτήριο πάντα την απόδοση του επενδυόμενου κεφαλαίου».

Ο ίδιος υποστηρίζει ότι το οροπέδιο του Ομαλού με τα 18.000 στρέμματά του είναι ιδανικό για μια τέτοιου είδους δραστηριότητα σε ευρεία έκταση (στόχος τα 1.000-2.000 στρέμματα), αφού ένα έργο σαν αυτό συμβάλλει στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη και αλληλοσυμπλήρωση της αγροτικής και τουριστικής δραστηριότητας, εξασφαλίζοντας αφ' ενός θέσεις εργασίας για τους κατοίκους της ορεινής ζώνης και αφ' ετέρου σημαντικό εισόδημα. «Η καλλιέργεια αυτή: α) συνιστά αποφασιστική παρέμβαση για την προστασία των απειλούμενων φυσικών πληθυσμών, β) θα αποτελέσει πυρήνα για την εκμετάλλευση και άλλων αρωματικών-φαρμακευτικών και μελισσοτροφικών ειδών που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή, γ) θα οδηγήσει παράλληλα στην ανάπτυξη της μελισσοκομίας, ενώ το όλο έργο θα αποτελεί και πρόσθετο πόλο έλξης Ελλήνων και ξένων τουριστών, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού στην περιοχή. Η πραγματική και αληθινή Κρήτη, που θέλει να γευτεί ο "ποιοτικός επισκέπτης", απόμεινε σήμερα μόνο στα ψηλά βουνά και στα αποκομμένα χωριουδάκια»...